Szukasz Porady?
Stała obsługa firm
Kancelaria w galerii
Ochrona własności
Tradycyjnie, prawo własności obejmuje trzy uprawnienia: prawo do posiadania rzeczy, prawo do używania rzeczy oraz prawo do rozporządzania rzeczą. Co można jednak zrobić w sytuacji, gdy ktoś pozbawia nas tych praw? Jakie środki obrony przysługują „naruszycielowi”? Zapraszam do lektury.
Ochroną własności zajmuje się dział V, tytułu I, Księgi drugiej Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny (Dz. U. z dnia 18 maja 1964 r.).
Artykuł 222 § 1 Kodeksu reguluje tak zwane roszczenie windykacyjne, które polega na żądaniu wydania rzeczy. Jego treścią nie mogą być inne rozliczenia, których dochodzić można w ramach tak zwanych roszczeń uzupełniających. Legitymacja czynna do złożenia roszczenia windykacyjnego przysługuje temu, kto jest właścicielem rzeczy. Jeżeli natomiast rzecz jest przedmiotem współwłasności, to przyjmuje się, że z roszczeniem może wystąpić każdy współwłaściciel, gdyż jest to czynność zachowawcza. Legitymacja bierna natomiast, przysługuje przeciwko każdemu, kto włada rzeczą – ta sama rzecz może być bowiem równocześnie w posiadaniu samoistnym osoby A, zależnym osoby B i dzierżeniu osoby C. Środkami obrony pozwanego przed roszczeniem windykacyjnym są:
- podważenie legitymacji czynnej powoda
- podważenie własnej legitymacji biernej (pozwany twierdzi, iż nie włada rzeczą)
- udowodnienie, iż pozwany ma skuteczne względem powoda prawo do władania rzeczą. Prawem takim będzie każde prawo rzeczowe, a z katalogu praw obligacyjnych tylko takie, które jest skuteczne względem powoda
- zarzut przedawnienia – dotyczący tylko ruchomości
- zarzut nadużycia prawa
- prawo zatrzymania – uregulowane w art. 461 § 1 KC, stanowiącym: „zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej.
W § 2 powołanego wyżej przepisu art. 222 KC, znajdujemy tak zwane roszczenie negatoryjne, do którego legitymacja czynna przysługuje tak jak w przypadku roszczenia windykacyjnego – właścicielowi rzeczy. Legitymacja bierna natomiast, przysługuje przeciwko temu, kto naruszył własność, ale w inny sposób niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą (np. zbyt duże immisje) oraz przeciwko temu, na czyją korzyść nastąpiło naruszenie (np. osoba A jest właścicielem hotelu, którego goście chodzą do sklepu osoby B przechodząc przez grunt osoby C. W takiej sytuacji, osoba C posiada roszczenie negatoryjne przeciwko każdemu kto chodzi po jego gruncie, jak i przeciwko A). Treścią roszczenie negatoryjnego jest żądanie zaniechania naruszeń lub żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem. W przypadku wytoczenia powyższego roszczenia, pozwanemu przysługują takie same środki obrony jak w roszczeniu windykacyjnym.
Warto zauważyć, iż w przeciwieństwie do roszczeń uzupełniających, zarówno roszczenia windykacyjne jak i negatoryjne mają charakter obiektywny, co oznacza, iż są niezależne od winy czy dobrej wiary posiadacza.
Dodatkowe roszczenia właściciela przeciwko posiadaczowi, regulują art. 224-231 KC, a są to:
- roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy
- odszkodowanie za zniszczenie lub uszkodzenie
- zwrot pożytków lub ich równowartości
Jak już wyżej wspomniano, roszczenia uzupełniające zależą od dobrej lub złej wiary posiadacza. I tak, jeżeli posiadacz był w dobrej wierze w czasie korzystania, zniszczenia lub pobierania pożytków, to powyższe roszczenia nie przysługują. Jeżeli jednak posiadacz był w wyżej wymienionych chwilach w dobrej wierze, ale wiedział o wytoczeniu mu powództwa, to roszczenia uzupełniające przysługują właścicielowi. Oczywiście, w sytuacji kiedy posiadacz był w złej wierze, to roszczenia przysługują, a posiadacz odpowiada dodatkowo za szkodę na zasadzie ryzyka, a przy tym musi zwrócić nie tylko pobrane pożytki, ale również równowartość tych, których nie uzyskał na skutek złej gospodarki. Kodeks Cywilny nie pozostawia jednak posiadacza bez żadnej opieki, przyznając mu uprawnienia względem właściciela rzeczy z tytułu poniesionych nakładów:
- jeżeli posiadacz w chwili poniesienia nakładów był w dobrej wierze i nie wiedział o powództwie, to:
- może żądać zwrotu nakładów koniecznych, o ile oczywiście nie mają one pokrycia w korzyściach które uzyskał
- odłączyć nakłady od rzeczy (o ile jest to możliwe) i przywrócić stan poprzedni
- jeżeli posiadacz był w dobrej wierze, ale wiedział o powództwie, to:
- możliwe jest roszczenie jedynie o zwrot nakładów koniecznych
- przysługuje mu prawo odłączenia, z tym, że właściciel może się sprzeciwić, zwracając wartość nakładów lub sumę, o jaką aktualnie zwiększają one wartość rzeczy
- jeżeli posiadacz był w złej wierze, to:
- przysługuje mu prawo roszczenia o zwrot nakładów koniecznych tylko w zakresie w jakim właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie
- prawo odłączenia
Należy w tym miejscu wyjaśnić, iż nakład to dobrowolny wydatek poniesiony w cudzym interesie. Wyróżnia się trzy rodzaje nakładów: konieczne (bez nich nie jest możliwe korzystanie z rzeczy), użyteczne (zwiększające użyteczność rzeczy) oraz zbytkowe (wszelkie pozostałe).
Jeżeli chodzi o terminy przedawnień, to warto pamiętać o art. 223 KC, stanowiącym, iż roszczenia windykacyjne oraz negatoryjne nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości, oraz o art. 229 mówiącym: „roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz”.
Ostatni przepis Działu V pod tytułem „Ochrona własności” - art. 231 - reguluje rozliczenia pomiędzy posiadaczem a właścicielem z tytułu poniesionych nakładów, jeżeli miałe one postać wzniesienia na gruncie (lub pod jego powierzchnią) budowli, za którą uznaje się na przykład parking, tamę, ale nie ogród lub sad. I tak, gdy wartość nakładów znacznie przenosi wartość działki:
- a posiadacz w chwili wzniesienia budowli był w dobrej wierze i był posiadaczem samoistnym, może żądać od właściciela przeniesienia własności działki zajętej pod budowę za odpowiednim wynagrodzeniem – art. 231 § 1 KC. Nie ma tu znaczenia stopień zaawansowania budowy, byleby tylko wartość nakładów znacznie przenosiła wartość nie całej nieruchomości, ale tej jej części, która została zajęta pod budowę. Co interesujące, roszczenie to może być zbyte, oczywiście tylko wraz z przeniesieniem samoistnego posiadania gruntu.
- właściciel może żądać wynagrodzenia w zamian za przeniesienie własności działki zajętej pod budowę, i to nawet w przypadku, gdy posiadacz nie był w dobrej wierze i nie był posiadaczem samoistnym – art. 231 § 2 KC.
Co ważne, powyższe roszczenia nie ulegają przedawnieniu i mogą być dochodzone tak długo, jak długo istnieje stan, który je uzasadnia.
Karol Obrębski
Szukasz porady prawnej?
Chcesz zlecić naszym prawnikom przygotowanie pisma lub prowadzenie sprawy?
Zobacz, jak wygląda nasza "Modelowa opinia prawna" i skorzystaj z formularza poniżej - wycena pytania zawsze jest bezpłatna.
Pracownicy PrawoDlaKazdego.pl pozostają do dyspozycji także w naszej Kancelarii, znajdującej się w Krakowie przy ulicy Lea 202A. Zadzwoń pod numer 609-709-999 i umów się na rozmowę z prawnikiem - zapraszamy na spotkanie.