Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania

Postępowanie to służy rozpoznawaniu spraw o tzw. roszczenia posesoryjne  dotyczące ochrony posiadania rzeczy ruchomej lub nieruchomości. Postępowanie to jest regulowane przepisami ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1974 r. nr 43 poz. 296 ze zm. dalej jako „kpc”) i zostało w niej określone jako postępowanie odrębne. Służy ono jedynie do przywrócenia naruszonego bezprawnie posiadania, nie ustala się w nim natomiast stanu prawnego rzeczy czy nieruchomości.

Posiadanie jest stanem faktycznym, polegającym na wykonywaniu władztwa nad rzeczą. Ustawodawca w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. u . z 1964 r. nr 16 poz. 93 ze zm. dalej jako „kc”) rozróżnia dwa jego rodzaje – posiadanie samoistne i zależne. Zgodnie z art. 336 k.c. posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Ochrona posiadania realizowana w postępowaniu odrębnym nie jest uzależniona od rodzaju posiadania ani od tego, czy posiadanie to było atrybutem przysługiwania określonego prawa czy też nie. Ochrona ta zasadniczo nie przysługuje prekarzyście ani dzierżycielowi, z jednym - jak się wydaje - wyjątkiem wynikającym z art. 343¹ k.c., który stanowi, że do ochrony władania lokalem stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie posiadania (Kodeks Cywilny. Komentarz.  pod redakcją Małgorzaty Manowskiej, wyd. LexisNexis 2013 r.). Roszczenie o ochronę posiadania jest uzależnione od sposobu jego naruszenia. Może polegać albo na żądaniu przywrócenia stanu poprzedniego albo na nakazaniu zaprzestania zakłóceń posiadania przez inna osobę. Naruszenie posiadania polega na wkroczeniu w sferę cudzego władztwa nad rzeczą bez zgody posiadacza lub gdy nie uprawnia do tego przepis ustawy, orzeczenie sądowe czy też decyzja administracyjna. Może ponad to stanowić nie tylko pozbawienie posiadania, ale też samo utrudnianie jego wykonywania. Należy jednak pamiętać, że omawiane roszczenie może być dochodzone skutecznie tylko o tyle, o ile naruszyciel wciąż ma rzecz w swoim ręku. Z chwilą więc gdy osoba, która pozbawiła posiadacza władztwa nad rzeczą, sama to władztwo utraciła, przestaje być legitymowana biernie, a wytoczone przeciw niej żądanie staje się bezprzedmiotowe. Jest przy tym zupełnie obojętne, czy ta utrata nastąpiła bez woli i winy tej osoby, czy też uczyniła ona to świadomie, choćby tylko w tym celu, żeby udaremnić akcję powoda (wyr. SN z 7 lipca 1995 r., I CRN 52/95, LexPolonica nr 346268).

Mając na uwadze powyższe należy uznać, że jest możliwe aby osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy najmu, wytoczyła powództwo przeciwko jej właścicielowi. Może tak się stać w przypadku gdy wygasła łącząca strony umowa a właściciel postanowił siłą wyprowadzić osobę z mieszkania. W takiej sytuacji byłemu najemcy przysługuje roszczenie o przywrócenie do stanu posiadania i zaprzestanie naruszeń. Uprawnienia właściciela wynikające z tytułu prawnego do rzeczy legitymują go oczywiście do podjęcia odpowiednich działań przewidzianych prawem w celu obrony swego interesu. Obraz sytuacji kształtuje się w ten sposób, ponieważ sąd rozpoznając sprawę wytoczoną przez posiadacza bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego. Motywowane jest to dążeniem do szybkiego i skutecznego zażegnania sporu – chodzi bowiem o bezzwłoczne udzielenie ochrony posiadaczowi bez względu na to czy posiada on tytuł prawny do danej rzeczy. Z drugiej strony chodzi również o szybkie zlikwidowanie stanu będącego następstwem aktu samowoli naruszyciela. W związku z tym ochrona udzielona posiadaczowi jest tylko tymczasowa a cecha ta wyraża się w tym, że ani nie przesądza ona prawa do rzeczy, ani nie tamuje dochodzenia roszczeń wynikających z samego prawa (por. orz. SN: z 17 marca 1950 r., Wa.C. 338/49, NP 1951, nr 12, s. 41, albo z 25 stycznia 1961 r., 4 CR 1065/59, LexPolonica nr 317059, OSN 1962, nr III, poz. 94). Z tego też względu ochronę posesoryjną przeciwstawia się niekiedy ochronie petytoryjnej, która polega na rozstrzygnięciu o konkretnym uprawnieniu (prawie podmiotowym, przeważnie prawie własności) i dąży do jego uznania oraz obrony (op. cit.).

Wyrok wydany w sprawach o naruszenie posiadania jest wyrokiem nakazującym świadczenie. Sąd zobowiązuje pozwanego do wydania rzeczy, opróżnienia lub opuszczenia nieruchomości lub zakazuje podejmowania przez niego określonych zachowań. Jeżeli powództwo zostanie uwzględnione, wyrokowi może zostać nadany rygor natychmiastowej wykonalności (art. 333 §2 kpc). Jeżeli na podstawie tytułu wykonawczego, który obejmuje orzeczenie sądu zostanie przeprowadzona egzekucja nałożonych na pozwanego obowiązków a on mimo to ponowne naruszy posiadanie powoda, może on żądać przed upływem sześciu miesięcy od ukończenia egzekucji podjęcia jej na nowo na podstawie tego samego tytułu. Nie ma wtedy potrzeby wytaczać ponownego powództwa. Warto zwrócić uwagę, że w tych sprawach nie jest wyłączona możliwość żądania zabezpieczenia roszczenia, które skutkować będzie wydaniem przez sąd postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia nowacyjnego i już na początku procesu pozwany będzie zobligowany do wydania rzeczy czy zaniechania naruszeń przynajmniej do zakończenia sporu.

Sprawy o naruszenie posiadania należą do właściwości sądów rejonowych bez względu na wartość przedmiotu sporu. W przypadku nieruchomości właściwość sądu rejonowego ustala się badając miejsce położenia nieruchomości w danym okręgu. Od orzeczeń sądu drugiej instancji nie przysługuje skarga kasacyjna.  Roszczenie posesoryjne ograniczone jest przez ustawodawcę rocznym terminem zawitym liczonym od dnia dokonania naruszenia. Po jego upływie ostatni posiadacz nie może już dochodzić przywrócenia posiadania lub zaprzestania jego naruszeń.

Patryk Hatak