Alimenty nie tylko pieniężne.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Zasada ta obowiązuje zarówno wtedy, gdy rodzice dziecka są małżeństwem, rozwiedli się, żyją w tzw. wolnym związku lub w ogóle funkcjonują oddzielnie. W potocznym języku alimenty pojmowane są jako kwota pieniężna płacona przez ojca na dziecko. Oczywiście jest to prawda, ale wypłacanie gotówki z przeznaczeniem na utrzymanie dziecka to tylko jedna z form obowiązku alimentacyjnego.

Zagłębiając się w analizę właściwych przepisów ww. kodeksu możemy znaleźć tam też takie sformułowanie: „wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, (…) może polegać w całości lub części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego”. Wynika z tego, że poza świadczeniami pieniężnymi dopuszczalne są także inne postacie alimentów, szczególnie że jest tu mowa o utrzymywaniu uprawnionego, bez określania na czym to utrzymywanie ma polegać, a z zastrzeżeniem osobistego charakteru starań. Uwzględniając powyższe, w obrębie tzw. alimentów należałoby wyróżnić cztery podstawowe grupy świadczeń, jakich uprawniony mógłby domagać się od zobowiązanego, ewentualnie jakie zobowiązany alimentacyjnie mógłby na siebie przyjąć:

Alimenty w pieniądzu.

To najczęściej spotykana metoda realizacji świadczeń, wykorzystująca podstawową zaletę pieniądza, czyli jego wymienialność na (prawie) wszystkie inne dobra. Alimenty w tej formie płacone są okresowo  i opiewają na ustaloną sumę pieniędzy. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby kwota ta wyliczana była jako odpowiedni procent dochodów zobowiązanego. Takie rozwiązanie pozwala lepiej odzwierciedlić materialną sytuację dziecka w odniesieniu do stanu materialnego płacącego alimenty, przy zachowaniu odpowiedniego minimalnego progu świadczeń. Wadą będzie natomiast skomplikowany i mało przejrzysty sposób wyliczenia konkretnej sumy, jeżeli zobowiązany osiąga dochody z różnych źródeł.

Alimenty w zamiennikach pieniądza.

Świadczenie alimentów rzeczowych polega na dostarczaniu przedmiotów materialnych niezbędnych do zapewnienia uprawnionemu prawidłowych warunków życia i rozwoju. Zakupienie ubrań, zabawek, produktów spożywczych, materiałów edukacyjnych czy leczenia w ramach prywatnej służby zdrowia to tylko niektóre z możliwości. Alimenty w tej formie mogą być korzystne dla obu stron stosunku alimentacyjnego. Zobowiązany zyska, gdy np. jest właścicielem hurtowni spożywczej i kupuje produkty po dużo niższych cenach niż ich rzeczywista wartość rynkowa. Dzięki temu może zapewnić uprawnionemu więcej produktów żywnościowych, które będą lepszej jakości. Podobnie wygląda sprawa przy zapewnieniu prywatnej opieki medycznej. Wykupienie abonamentu medycznego dla większej liczby osób (np. dziecko, ojciec i nowa rodzina ojca) jest przeważnie bardziej korzystne finansowo. Ponadto firmy świadczące tego typu usługi mają ogólnopolski, a czasem wręcz ogólnoświatowy zakres działania, dzięki czemu opieka medyczna zagwarantowana jest niezależnie od tego, gdzie aktualnie przebywa uprawniony. Taki pomysł na alimenty jest na pewno ciekawy i godny uwagi, jednakże tylko w sytuacji, gdy świadczenia alimentacyjne są rzeczywiście realizowane. Uchylanie się zobowiązanego spowoduje, że praktycznie niemożliwe będzie egzekwowanie jego obowiązków za pomocą komornika i pozostanie tylko powrót do formy z pkt.1.

Alimenty w naturze.

Osobiste starania w zakresie opieki i wychowania dziecka to podstawowy obowiązek rodziców. Wymaga wielu wyrzeczeń, wysiłku i zaangażowania. Ale przecież tego nie trzeba nikomu tłumaczyć. Docenił to również polski ustawodawca, umożliwiając przerzucenie całkowitych kosztów utrzymania uprawnionego na tego z rodziców, który nie jest zaangażowany osobiście w wychowanie i opiekę nad dzieckiem. Charakterystyczną cechą tego rodzaju alimentów jest całkowity brak narzędzi służących do ich wyegzekwowania, jeżeli sam zobowiązany nie będzie tym zainteresowany.

Alimenty innego rodzaju.

Stanowią one swoiste dopełnienie całego zakresu. To bardzo specyficzna grupa zachowań, które wymykają się z innych katalogów. Z jednej strony w jakimś zakresie można nałożyć je na zobowiązanego i próbować je egzekwować, z drugiej strony wymagają pewnego zaangażowania i inicjatywy zarówno po stronie uprawnionego jak i zobowiązanego. W samej istocie nie mają charakteru materialnego świadczenia na rzecz uprawnionego, ale mogą prowadzić do przysporzeń na jego rzecz. Przechodząc do sedna sprawy, teoretycznie i praktycznie istnieje możliwość obciążenia zobowiązanego obowiązkiem np. przygotowania uprawnionego do wykonywania zawodu, w którym zobowiązany specjalizuje się. Chodzi tu o takie specjalizacje, które nie są powszechnie dostępne, a często wręcz zaliczane do ginących i zapomnianych fachów. Zmieniające się upodobania społeczeństwa, a także bogacenie się ludzi powoduje, że to co kiedyś zanikło lub zostało wyparte przez postęp technologiczny znów powraca do łask. Uszyty na miarę garnitur, ręcznie wykonane buty czy meble zrobione na indywidualne zamówienie przez wykwalifikowanego rzemieślnika są kilkukrotnie droższe niż te pochodzące z masowej produkcji.

Wybór sposobu wykonywania obowiązków alimentacyjnych zawsze zależy od celu, jaki ma być osiągnięty i indywidualnych okoliczności konkretnego przypadku. Niezależnie od wybranej formy świadczeń, zawsze najważniejsze powinno pozostać dobro uprawnionego dziecka, przy rozsądnym obciążeniu zobowiązanego.

Paweł Chrząszcz