Kiedy nieletni odpowiada jak dorosły?

Zgodnie z podstawową zasadą polskiego prawa karnego, odpowiedzialność karną za przestępstwa określone w kodeksie karnym ponosi ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego po ukończeniu 17 roku życia. Zasada ta została wyrażona w art. 10 § 1 k.k. Przepis ten należy odczytywać jednocześnie z art. 1 k.k., który stanowi że odpowiedzialności karnej podlega ten komu można przypisać winę w czasie czynu. Ustawodawca przyjął bowiem, że warunkiem przypisania sprawcy winy w czasie czynu jest osiągniecie przez niego odpowiedniego stopnia dojrzałości psychofizycznej, która sprowadza się do możliwości rozpoznania społecznego znaczenia własnego zachowania. Tak więc, po ukończeniu 17 roku życia osoba tak traktowana jest na gruncie prawa karnego jako osoba dojrzała (dorosła), natomiast do tego czasu, osoba jest traktowana jako nieletnia.

Zasadą jest, że nieletni nie ponosi odpowiedzialności karnej w myśl przepisów kodeksu karnego. Nie oznacza to jednak, że nie ponosi on żadnej odpowiedzialności. W pierwszej kolejności w stosunku do nieletnich zastosowanie znajdują przepisy ustawy o postepowaniu w sprawach nieletnich.

Wyjątkiem od powyższej zasady jest paragraf 2 art. 10 k.k., w którym zapisano że nieletni pod pewnymi warunkami ponosi odpowiedzialność na tych samych zasadach co osoba dorosła. Warunki te są następujące:

1. w chwili popełnienia czynu zabronionego nieletni musi mieć ukończony 15 rok życia,
2. zarzucany nieletniemu czyn musi znajdować się w katalogu przestępstw wyliczonych w art. 10 § 2 k.k.,
3. okoliczności sprawy, stopnień rozwoju sprawcy oraz jego właściwości i warunki osobiste przemawiają za tym, aby nieletni ponosił odpowiedzialność karną na zasadach jak dorosły,
4. jeżeli stosowane dotychczas środki wychowawcze i poprawcze okazały nieskuteczne (przesłanka ta ma charakter szczególny i uzupełniający – uprzednie stosowanie powyższych środków nie jest warunkiem koniecznym do przypisania odpowiedzialności karnej wg k.k.)

Do katalogu przestępstw o których mowa w podpunkcie b) nalezą:

- art. 134 k.k. – zamach na życie Prezydenta RP,

- art. 148 § 1-3 k.k. – zabójstwo, zabójstwo kwalifikowane,

- art. 156 § 1 lub 3 k.k. – spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka,

- art. 163 § 1 lub 3 k.k. – spowodowanie zdarzenia zagrażającego życiu, zdrowiu lub mieniu,

- art. 166 k.k. – przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym,

- art. 173 § 1 lub 3 k.k. – spowodowanie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

- art. 197 § 3 lub 4 k.k. – kwalifikowane postacie zgwałcenia,

- art. 223 § 2 k.k. – czynna napaść na funkcjonariusza publicznego ze skutkiem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

- art. 252 § 1 lub 2 k.k. – wzięcie zakładnika w celu wymuszenia określonego działania innych podmiotów,

- art. 280 k.k. – kradzież z użyciem przemocy.

Damian Opalski