Twój ojciec-rolnik przekazał Twojemu bratu gospodarstwo rolne. Czy po śmierci ojca będziesz mógł od brata wyegzekwować zapłatę z tytułu zachowku?

W praktyce masowo występują przypadki przekazania przez rolnika, jednemu z jego dzieci, całego majątku w postaci gospodarstwa rolnego - w drodze tzw. umowy z następcą. Po śmierci rolnika spadkobiercy zapytują, czy przysługuje im roszczenie z tytułu zachowku wobec tego ze spadkobierców, któremu rolnik za życia przekazał gospodarstwo rolne?

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę.

Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jak i poprzednio obowiązująca ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, stworzyły podstawy prawne do zawierania przez rolników – w formie aktów notarialnych - tzw. umów z następcą. Ideą takiej umowy jest to, że rolnik wyzbywa się własności gospodarstwa rolnego, uzyskując świadczenia emerytalno-rentowe, natomiast następca uzyskuje gospodarstwo rolne na własność, przy czym jest z tym gospodarstwem osobiście związany poprzez pracę w nim.

Gdyby przyjąć, że umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy ma charakter zbliżony do darowizny (że w istocie to rodzaj darowizny), to można by per analogiam stosować do niej regulację kodeksową o doliczaniu darowizn przy obliczaniu zachowku. Takie głosy pojawiały się w orzecznictwie i doktrynie. Wszelkie jednak wątpliwości w tej mierze przeciął Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 21 czerwca 2012 r. III CZP 29/2012 (Biuletyn Sądu Najwyższego 2012/6 OSNC 2013/1 poz. 7), której teza brzmi: „Przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy”. W uzasadnieniu Sąd podniósł, iż „konsekwencje przyjęcia, że umowa przekazania nie jest darowizną i nie mają do niej zastosowania przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę darowizny, odnoszą się również do kwestii doliczania darowizn do substratu zachowku, która została uregulowana w art. 993 i 994 k.c. (…) nie można przyjąć, że art. 993 k.c. objęta jest również umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy, ponieważ na zasadzie analogii stosować należy do niej przepisy o darowiźnie. SN skonkludował, że „wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku”.

A zatem, jeśli cały majątek Twojego ojca-rolnika stanowiło gospodarstwo rolne, które ojciec za życia przekazał Twojemu bratu jako następcy na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, wówczas dochodząc od brata roszczeń z tytułu zachowku nie będziesz mógł do podstawy obliczenia zachowku doliczyć wartości gospodarstwa rolnego, toteż wystąpienie z takim roszczeniem wobec brata nie będzie mieć dla Ciebie ekonomicznego sensu.

Chyba, że ojciec pozostawił w spadku jeszcze jakieś inne składniki majątkowe, albo dokonał za życia jakichś darowizn… Warto wówczas udać się do Prawników PrawaDlaKażdego.pl, którzy wskażą Ci podstawy prawne Twoich roszczeń i pomogą je skutecznie wyegzekwować.

Łukasz Pośpiech