Korzystanie ze wspólnego mieszkania po rozwodzie.

Zgodnie z art. 28¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Bez znaczenia pozostaje tu kiedy i na jakiej podstawie małżonek uzyskał władztwo nad lokalem, a także to czy jest to mieszkanie własnościowe, spółdzielcze, lokatorskie czy najmowane. Trwały i zupełny rozkład pożycia małżonków powoduje jednak, że odpada przesłanka zaspokajania potrzeb rodziny i małżonek zasadniczo traci prawo do korzystania z mieszkania lub domu współmałżonka. Z różnych względów jednak nie zawsze możliwe jest natychmiastowe pozbawienie prawa do zamieszkiwania, dlatego sąd może zastosować  instytucję pośrednią – określenie sposobu korzystania z mieszkania.

Orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przeważnie ma charakter tymczasowy. Sąd rozstrzyga o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania tylko wtedy, gdy strony nie zgłosiły w postępowaniu rozwodowym wniosku o dokonanie podziału wspólnego mieszkania lub o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, ewentualnie o eksmisje drugiego małżonka. Po zebraniu informacji dotyczących wspólnego mieszkania takich jak stan prawny lokalu, liczba i rodzaj pomieszczeń, ich przeznaczenie, osoby trzecie zamieszkujące z małżonkami itd. sąd ustali sposób korzystania z lokalu, uwzględniając propozycje zgłoszone przez samych zainteresowanych. Decyzja sądu w tej kwestii sprowadza się do wyznaczenia małżonkom pomieszczeń przeznaczonych do wspólnego korzystania oraz części nieruchomości do ich wyłącznego użytku. Jeżeli warunki mieszkaniowe na to pozwalają małżonkowie powinni mieć wydzielone całkowicie osobne przestrzenie mieszkaniowe umożliwiające niezależne od siebie funkcjonowanie (np. piętro w budynku). Wyznaczając część wspólną sąd może nałożyć na małżonków nakazy i zakazy dotyczące jej użytkowania.   Ponadto za zgodą obojga małżonków sąd określi w jakim stopniu każdy z nich zobowiązany będzie do ponoszenia kosztów eksploatacji mieszkania. Orzeczenie takie ma skutek tylko między stronami i nie można powoływać się na nie wobec innych podmiotów. Gdy małżonkowie nie dojdą do porozumienia, kwestia ta zostanie rozstrzygnięta w osobnym postępowaniu.

Decydujący wpływ na  podejmowane przez sąd postanowienia ma dobro i potrzeby dzieci oraz tego małżonka, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej. Na wydzielenie lepszych warunków mieszkaniowych może też liczyć małżonek spokrewniony z innymi zamieszkującymi wspólnie z nim osobami trzecimi (np. dziadkowie, inna rodzina). Wszelkie zmiany w okolicznościach będących podstawą takiego orzeczenia uprawniają do żądania przeprowadzenia stosownych modyfikacji warunków wspólnego zamieszkiwania.

Problematyczną kwestią jest eksmisja i przymusowe usuniecie z mieszkania. W jednym z wyroków Sąd Najwyższy stwierdził, że małżonek, któremu stosownie do art. 28¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przysługuje prawo do zamieszkiwania w mieszkaniu będącym osobistym majątkiem męża czy żony, jest lokatorem w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów. Orzekając eksmisję sąd musi więc zdecydować czy w takim przypadku małżonkowi należy się lokal socjalny. Zapewnienie lokalu socjalnego należy do gminy i do czasu otrzymania takiego lokalu eksmisja zostanie wstrzymana. Sąd nie może odmówić przyznania lokalu socjalnego kobiecie w ciąży, obłożnie choremu, emerytowi i renciście spełniającym warunki do korzystania z pomocy społecznej, bezrobotnemu i osobie sprawującej opiekę nad wspólnie zamieszkałym z nią małoletnim dzieckiem, a to powoduje że usunięcie małżonka może znacznie się wydłużyć i uzyskanie korzystnego orzeczenia o warunkach korzystania z mieszkania po rozwodzie  stanie się koniecznością. Nawet, gdy lokal socjalny nie zostanie przyznany w wyroku eksmisyjnym, to i tak nie można dokonać eksmisji na bruk, dopóki gmina lub żądający eksmisji nie wskażą pomieszczenia tymczasowego, gdzie eksmitowany mógłby zamieszkać.  

Paweł Chrząszcz